Charakterystyka społeczno-geograficzna
Położenie: Gmina Klucze (pow. olkuski) leży w północno - zachodniej części województwa małopolskiego, na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Powierzchnia: 119 km²
Ludność: ok. 15 tys. mieszkańców.
Sołectwa (15): Bogucin Duży, Bydlin, Chechło, Cieślin, Golczowice, Hucisko, Jaroszowiec, Klucze, Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek, Zalesie Golczowskie.
Sąsiednie gminy: Bolesław, Dąbrowa Górnicza, Łazy, Ogrodzieniec, Olkusz, Pilica, Wolbrom.
Odległości (ok.): Kraków – 45 km, Katowice – 50 km, Częstochowa – 70 km, Warszawa – 270 km.
Gmina Klucze leży na pograniczu województwa małopolskiego i śląskiego, w sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Przyroda i turystyka
Krajobraz gminy tworzą wzgórza i ostańce wapienne, rozległe lasy oraz dolina rzeki Białej Przemszy. Jednak najbardziej znanym obiektem turystycznym Gminy Klucze jest unikatowa pod względem przyrodniczym Pustynia Błędowska, która po zakończonym procesie rewitalizacji, sfinansowanym dzięki funduszom Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, stała się na powrót „Polską Saharą”. Więcej na temat pustyni można przeczytać w zakładce DLA TURYSTÓW: Pustynia Błędowska.
Gmina Klucze to obszar łączący w sobie wysokie parametry środowiskowe, piękno krajobrazu, urok niespotykanych gdzie indziej miejsc, ze standardami typowymi dla obszarów miejskich.
Teren Gminy Klucze jest objęty wieloma obszarami ścisłej ochrony przyrodniczej. Znaczna jej część leży w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz Obszarów Natura 2000:
• Jaroszowiec - PLH120006
• Ostoja Środkowojurajska – PLH 240009
• Pustynia Błędowska – PLH 120014
Obszar Pustyni Błędowskiej jest objęty także ochroną w ramach użytku ekologicznego, utworzonego Uchwałą Rady Gminy Klucze na jej południowej części.
Tereny Gminy Klucze leżą w małopolskiej części Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Świat flory i fauny reprezentuje ponad 1,5 tys. gatunków roślin oraz 3 tys. gatunków owadów i ok. 200 gatunków ptaków.
W lasach i na polach żyją m.in. sarny, dziki, zające, lisy, nietoperze, dzięcioły, sowy, jastrzębie i myszołowy. W drzewostanie gminy przeważają lasy bukowe i bory sosnowe, a w dolinie Białej Przemszy występują lasy o charakterze bagiennym oraz łęgi jesionowo - olszowe. Do zjawisk krasowych należą liczne wzgórza i skały – pomniki przyrody nieożywionej (Góra Szczypy, Skały nad Kopalnią, góra Maśnica, góra Winnica i góra Piecki) oraz kilkanaście jaskiń, m.in. Błotna, Lodowa, Pod Porzeczką i Na Świniuszce. Urokliwymi miejscami są: Staw Czerwony i Staw Zielony (Klucze), Staw Stoki Kwaśniowskie (Stoki), źródło rzeki Minóżki (Rodaki), oraz wzgórza: Czubatka (Klucze) i Dąbrówka (Chechło). Na terenie gminy znajduje się 10 pomników przyrody: buki i ostańce skalne (Klucze, Jaroszowiec) oraz lipa (Rodaki).
Nazwa „Klucze”
Seweryn Boner, starosta rabsztyński, w swym opisie ziemi olkuskiej wspomina, że nazwa Klucz pochodzi od klucznika, niejakiego Janusza, który dostał tutejsze grunty od dworzanina rabsztyńskiego Parczewskiego. Inna wersja wywodzi nazwę od wód głębinowych, zwanych dawniej „klecze” lub od klucza okolicznych folwarków. Językoznawca K. Rymut opowiada się za tezą, że nazwa ma związek z wilgotnym miejscem. Podaje on, że w językach: serbskochorwackim (kljuc), oraz rosyjskim i bułgarskim (kluc) to słowo oznacza źródło.
W dokumentach spotykamy m.in.: Clucze (1394, 1470-80), Cluczow (1397 i 1402), od 1581 pojawia się obecna nazwa Klucze.
Wędrówka przez lata, czyli słów kilka o historii gminy
Na podstawie zachowanego aktu lokacyjnego wsi Klucze przyjmuje się, że powstały one w pierwszej połowie XIV w. To wtedy matka Ludwika Węgierskiego, królowa Elżbieta sprzedała Jaśkowi i Wawrzkowi kluczewskie sołectwo z 2 sadzawkami rybnymi i łąką z rudą kopalnianą za 30 grzywien. W 1388 r. królowa Polski, którą w tym czasie była Jadwiga Andegaweńska połowę Klucz nadała Włodkowi, cześnikowi krakowskiemu, ale w XV i XVI wieku z powrotem były królewszczyzną, należąc na zmianę do starostwa królewskiego w Ogrodzieńcu, potem w Rabsztynie.
W średniowieczu mieszkańcy Klucz zajmowali się rolnictwem i wydobywaniem rud żelaza, m.in. pirytu. W 1595 roku wieś położona w powiecie proszowskim województwa krakowskiego była własnością wojewody krakowskiego Mikołaja Firleja.
Klucze były dzierżawione przez wiele znanych rodów szlacheckich m.in. Męcińskich herbu Poraj (od końca XVII w.), Gorajskich herbu Korczak (1703-36), Elżbiety Ryskiej herbu Ostoja (1736-77). Mimo wiejskiego charakteru, miejscowość ma tradycje przemysłowe sięgające XIV wieku, kiedy na tym terenie wydobywano rudę żelaza. W XVIII w. pojawili się tutaj rzemieślnicy, w tym bednarze, kołodzieje i młynarze.
W 1794 r. Klucze należały do szambelana królewskiego i generała z czasów insurekcji kościuszkowskiej Franciszka Bukowskiego. Syn Bukowskiego zbudował tu cegielnię, gorzelnię i olejarnię. W 1865 r. majątek Bukowskich skonfiskowano za udział w powstaniu styczniowym i w drodze licytacji trafił w ręce dwóch Żydów z Sosnowca. W 1866 r. kupił je z kolei przemysłowiec hrabia Jan Renard, właściciel sosnowieckich dóbr, zakładów przemysłowych i kopalń. W 1872 r. zamknięto gorzelnię. Osiem lat później woda zmusiła właścicieli do zamknięcia kopalni. Przynoszący straty majątek wdowa po Renardzie sprzedała spółce akcyjnej. Nabywcą był Ludwik Mauve, spokrewniony z Renardami fabrykant z Sosnowca, który wkrótce, zdecydował się na budowę dwóch zakładów przemysłowych: cementowni oraz papierni. Od czasu kiedy dobra kluczewskie znalazły się w rękach Ludwika Mauve (1887 r.), przemysł zaczął się tu rozwijać na wielką skalę i przodował w regionie pod względem wprowadzania nowoczesnych rozwiązań technicznych, a sam Mauve, uważany był za współtwórcę przemysłu na terenie Królestwa Polskiego.
Gospodarka, kultura, oświata i sport
Dzisiaj na terenie gminy istnieje ponad 1400 podmiotów gospodarczych. Do największych należą: VELVET CARE Sp. z o.o., w Kluczach, CEMEX POLSKA Sp. z o.o. Kopalnia Dolomitu „Stare Gliny” w Jaroszowcu, Glassolutions Polska w Jaroszowcu.
W gminie działa: 7 Szkół Podstawowych, 6 przedszkoli, Klub Dziecięcy oraz Żłobek. Placówki te podlegają Gminnemu Zespołowi Oświaty.
Ważnymi instytucjami kultury są: Gminny Ośrodek Kultury w Kluczach oraz Gminna Biblioteka Publiczna w Kluczach. W skład tego pierwszego wchodzą m.in. Domy Kultury w Kluczach („Papiernik”) i w Jaroszowcu („Hutnik”), w których działają pracownie artystyczne: ceramiki, muzyczna, tańca i teatralna.
Gmina posiada bogatą bazę sportowo-rekreacyjną, którą tworzą: boiska klubowe GLKS Przemszy Klucze, Unii Jaroszowiec, Centurii Chechło i Legionu Bydlin, 2 baseny kryte (Klucze, Jaroszowiec), kompleks boisk „Orlik” (Klucze) oraz kilka boisk wielofunkcyjnych (Bydlin, Chechło, Kwaśniów, Rodaki, Ryczówek, Bogucin Duży, Jaroszowiec). Ciągle pojawiają się nowe inwestycje w tym zakresie takie jak: hala sportowa w Kluczach oraz sala sportowa w Kwaśniowie.
Potencjał Gminy Klucze tworzą mieszkańcy - aktywni i przedsiębiorczy. Niemała jest również baza organizacji pozarządowych – stowarzyszeń, klubów i związków, które tworzą nie tylko ofertę dla mieszkańców, ale również swoisty klimat działań na rzecz społeczeństwa.
To obszar atrakcyjny kulturowo i przyrodniczo, budujący swoją tożsamość samodzielnie, ale jednocześnie otwarty na współpracę międzyobszarową dla rozwoju wspólnego potencjału gospodarczego i społecznego. To też idealne miejsce do życia, pracy i odpoczynku, gdzie człowiek jest najważniejszym podmiotem i głównym celem wszystkich działań strategicznych. Tereny, na których położona jest gmina charakteryzują się wysokimi parametrami infrastruktury komunalnej, bogatym dziedzictwem kulturowym i dobrze wyposażoną i zarządzaną infrastrukturą edukacyjną, kulturalną i sportową.
Miejsce otwarte dla wszystkich gości. Dla tych, którzy chcą być tutaj jeden dzień i dla tych, którzy chcą tutaj spędzić całe swoje życie.
Zapraszamy serdecznie do Gminy Klucze!
Informacje na temat Gminy Klucze zostały zebrane i opracowane przez pracowników Referatu FZP Urzędu Gminy Klucze na podstawie dostępnych materiałów i źródeł historycznych.