Klucze

Klucze po raz pierwszy wymieniane są w źródłach w 1374 r. jako wieś w połowie królewska i rycerska produkująca żelazo. W XVI w. wieś przeszła ostatecznie w ręce szlacheckie i stworzono w niej folwark. Dynamiczny rozwój tego majątku nastąpił u schyłku XVIII w., działały w nim kopalnie rud żelaza, huta szkła, zamieszkiwali tu liczni rzemieślnicy. W tym czasie właściciele folwarku Klucze wybudowali nowy dwór. W XIX w. wieś i folwark Klucze leżały w gminie Bolesław, w powiecie olkuskim. W końcu XIX w. istniał tu już ruch spółdzielczy. Działała wtedy – jedna z pierwszych w powiecie – Spółdzielnia „Solidarność”. W 1887 r. Klucze kupił Ludwik Mauve, który wkrótce rozpoczął budowę dwóch zakładów: cementowni Towarzystwo Akcyjne Fabryki Portland-Cement „Klucze” oraz papierni, która od 1912 r. nazywała się Towarzystwo Akcyjne Fabryki Papieru „Klucze”, a akcjonariuszami zostali: Karol Mauve, Herman Mauve, Włodzimierz Mauve, Katarzyna Zelewiczowa i Wiera Dietlowa. W 1931 r. zakład otrzymuje nazwę Kluczewska Fabryka Papieru i Celulozy S.A. w Warszawie. Po wojnie właścicielem fabryki zostało państwo, a zakład zmienił nazwę na Fabryka Celulozy i Papieru im. Jarosława Dąbrowskiego. W 1982 r. Kluczewskie Zakłady Papiernicze zostają wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych. W 1991 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa pod firmą Kluczewskie Zakłady Papiernicze S.A. W 1996 r. głównym akcjonariuszem spółki staje się międzynarodowa korporacja, co skutkuje zmianą nazwy firmy na International Paper Klucze S.A.
W 2003 r. korporacja Kimberly Clark, międzynarodowy producent i dystrybutor produktów higienicznych, podjęła decyzję o inwestycji w fabrykę w Kluczach. 10 lat później powstaje Velvet CARE.

Jeśli chodzi o zabudowę dworską, pierwszym budynkiem jaki zastał Mauve w Kluczach był pałac z kolumnowym wejściem, który spłonął w 1905 roku. Mauve zbudował nowy obiekt - pałac z wieżyczką i modną wówczas drewnianą loggią. Właściciel wybudował nową budowlę, zgodnie z popularną wówczas modą na architekturę w tzw. stylu szwajcarskim – inspirowaną drewnianym budownictwem uzdrowisk i górskich kurortów Szwajcarii. Żona Ludwika, Selma nie chciała jednak mieszkać w tym pałacyku, stąd wkrótce powstała dla niej odrębna rezydencja. W roku 1903 zarząd nad majątkiem objął najstarszy syn Ludwika -Karol., który administrował nim do 1910 roku, a następnie wyprowadził się do Szczecna w powiecie kieleckim. W tym czasie do majątku w Kluczach przeprowadziła się córka Katarzyna, która wyszła za mąż za polskiego inżyniera Stefana Zielewicza. Druga córka Ludwika Mauve – Wera, wyszła za mąż za Borysa Dietla i to oni stopniowo przejęli zarząd nad kluczewskim majątkiem. Mieli oni trzech synów: Borysa - juniora, Ludwika i Andrzeja. W tym czasie powstały jeszcze dwa mniejsze dworki: obecnie w jednym mieści się Ośrodek Pomocy Społecznej, a w drugim placówka Banku PKO SA.

Na własność Borysa Dietla przeszła również pobliska gorzelnia i tartak. Borys Dietel był szanowany przez mieszkańców. Posiadał ogromną wiedzę na temat zarządzania majątkiem ziemskim, zdobytą w czasie studiów w Niemczech. Wprowadzał wiele nowinek technicznych, nowe odmiany upraw czy nawozów. Gospodarstwo było dość duże i dawało zatrudnienie mieszkańcom Klucz. W okresie międzywojennym pałac otoczony był rozległym parkiem z fontanną i stawem rybnym a nieopodal znajdowały się zabudowania gospodarcze. Malownicza willa służyła nie tylko jako dom mieszkalny, ale była jedną z najważniejszych dominant architektonicznych w obrębie miejscowości. Dobra te należały do rodziny Dietlów nieprzerwanie do końca II wojny światowej, kiedy w 1945 r. majątek podzielono na kilka części i odebrano prawowitym właścicielom.

W ostatnich latach - córka Borysa – juniora i Elfie – Heide-Marie Dietel przekazała Urzędowi Gminy Klucze rodzinne fotografie i pamiątki, które stanowią nieocenione dziedzictwo tego miejsca.

Przez kilkadziesiąt lat w pałacyku działała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” i to ona była administratorem obiektu. Od 2006 roku obiekt jest własnością Gminy Klucze.

W 2010 został wpisany do rejestru zabytków. Obecnie budynek ten, jak i sąsiadująca z nim tzw. „stara gmina” wraz z parkiem, dzięki funduszom europejskim zostały zrewitalizowane i stanowią reprezentacyjną część miejscowości. A swoją siedzibę znalazły tutaj takie instytucje jak: żłobek „Baśniowy Dworek”, dzienny dom pobytu seniora „Złota Jesień”. Stworzona została przestrzeń do działalności społecznej i kulturalnej. W Kluczach ponad to są malownicze miejsca do spacerów i wędkowania - jak okolice stawów: Zielony oraz Czerwony, powstałych po zalaniu wyrobisk rud żelaza. Atrakcyjnymi terenami do łowienia ryb są także stawy w okolicach Klucz - Osady (użytkowane przez miejscowe koło wędkarskie). Przez Klucze przebiegają ważne szlaki turystyczne. W Kluczach aktywnie działają Koło Gospodyń Wiejskich i liczne Stowarzyszenia, klub piłkarki GLKS „Przemsza Klucze”. Funkcjonuje Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna.

Bogucin Duży

Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1226 r. Podobno jej nazwa wzięła się od imienia Boguta – ptasznika z zamku Rabsztyn, właściciela miejscowych ziem. W 1273 r. doszło tu do starcia pomiędzy wojskami Bolesława Wstydliwego i śląskimi oddziałami Władysława Opolczyka. Według Jana Długosza, bitwa ta była następstwem buntu krakowian przeciwko srogim rządom Bolesława Wstydliwego. W jej wyniku rycerstwo śląskie poniosło klęskę. Dziś tę niewielką wieś zamieszkuje 337 osób. Na miejscu działa kilkanaście lokalnych firm. Bogucin Duży jest dobrą bazą wypadową dla turystów. W Bogucinie Dużym działają aktywnie Koło Gospodyń Wiejskich, Ochotnicza Straż Pożarna i Rada Sołecka. Miejscowość ma dobrze rozwiniętą infrastrukturę w postaci remizy strażackiej, boiska wielofunkcyjnego, izby regionalnej. Promocją i działaniami na rzecz wsi Bogucin Duży zajmuje się Stowarzyszenie „Wszyscy Razem w Bogucinie Dużym”. Wspólnie organizują one co roku m.in. imprezę plenerową „Dzień Ziemniaka”.

Bydlin

Bydlin to wieś kościelna z parafią. W XVIII wieku należała do rodziny Męcińskich. Kościół drewniany stał już tu w r. 1747, na miejscu, którego po jego pożarze wystawiono murowany w 1865 roku. Miejscowość była niegdyś miastem. Prawa miejskie Bydlin otrzymał między 1375 a 1404 r. Nazwę Bydlin wymieniał w swych kronikach już Jan Długosz.

W północnej części wsi leży Wzgórze św. Krzyża z ruinami niewielkiego zamku (kościoła). Najstarsze wzmianki o castrum Bydlin lub fortalicium Załęże pochodzą z 1389 r. Później był on kościołem katolickim i zborem arian. W 1655 r. spaliły go wojska szwedzkie. Odbudowany przez Męcińskich był często napadany i rabowany, aż w końcu popadł w całkowitą ruinę (koniec XVIII w.). Dziś ruiny są jednym z obiektów na Szlaku Orlich Gniazd. Na wzgórzu św. Krzyż w Bydlinie, pod ruinami zamku zostały zrekonstruowane fortyfikacje polowe – okopy, których fragmenty zachowały się tu od czasów I wojny światowej. Na początku trasy znajduje się tablica informacyjna i altana dla turystów (ul. Zawadka, przy kaplicy). Teren można zwiedzać nie tylko za dnia, ale także po zmierzchu, dzięki oświetleniu wzdłuż alejki. W 1914 roku, w dniach 16 – 19 listopada, rozegrała się tutaj bitwa, nazwana bitwą pod Krzywopłotami, pomiędzy wojskami Austro-Węgier, w skład których wchodziły Legiony Józefa Piłsudskiego, a wojskami Cesarstwa Rosyjskiego. Trzydniowe starcie ostatecznie zakończyło się przegraną Rosjan.

Z kolei na cmentarzu parafialnym znajdują się mogiły wojenne z 1914 r. oraz obelisk-krzyż legionistów poległych w bitwie pod Krzywopłotami (1914 r.). W tym miejscu co roku organizowane są obchody Święta Niepodległości Polski. Przy murze cmentarnym stoi kaplica z XVIII w. 19 listopada 1916 r. cześć poległym oddał w Bydlinie Józef Piłsudski. Przed II wojną odbywały się tutaj zjazdy jego byłych żołnierzy. Z tego okresu pochodzi szkoła-pomnik wzniesiona dla upamiętnienia legionowego czynu (izba pamięci). Jednakże pierwsza wzmianka o istnieniu w Bydlinie szkoły wiejskiej pochodzi a roku 1613 r. Obecna szkoła podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego otwarta w roku szkolnym 1938/1939 została wybudowana z inicjatywy Marszałka za pieniądze legionistów, którzy pragnęli zostawić pamiątkę dla przyszłych pokoleń. Przed budynkiem ustawiono głaz z płaskorzeźbą marszałka na koniu. Przechodził tędy także front II Wojny Światowej. W Bydlinie miały miejsce walki Wojska Polskiego z Niemcami we wrześniu 1939 roku oraz Niemców z Armią Czerwoną, zimą 1945. Ważnym elementem historii Bydlina jest wpisany w nią ruch oporu w czasie II Wojny Światowej. Prawie przez cały czas okupacji w lasach Gór Bydlińskich działał oddział AK znany pod nazwą oddziału Hardego, który w końcowym okresie okupacji wszedł w skład zgrupowania „SUROWIEC”. Interesującym zabytkiem wsi jest kościół św. Małgorzaty (1865 r.)

Obecnie Bydlin posiada bogate zaplecze sportowe i Klub LZS Legion Bydlin. Działa Ochotnicza Straż Pożarna, Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Społeczno - Historyczne Mocno zaangażowane w życie społeczne miejscowości jest Stowarzyszenie „Otwarci” z Bydlina, organizujące wiele wydarzeń sportowych, rekreacyjnych, kulturalnych i charytatywnych. Od kilku lat w Bydlinie odbywa się JUROMANIA czyli Święto Jury Krakowsko-Częstochowskiej, którego celem jest wypromowanie regionu oraz przedłużenie sezonu turystycznego na Jurze.

Chechło

Chechło to miejscowość położona tuż przy granicy z województwem śląskim, położona przy północnej części Pustyni Błędowskiej, u stóp góry Dąbrówki, w dolinie rzeki Centurii. Miejscowość ta jest jedną z najstarszych osad ziemi kluczewskiej. Nazwa wsi pochodzi od chechła, dawnego określenia ziemi bagiennej. Wieś istnieje od ponad 700 lat. W XIV i XV w. władały nią rody rycerskie herbu Przeginia, Pilawa, Ostoja i Szreniawa. Nagrobki z herbami ich potomków znajdują się na miejscowym cmentarzu. Pod koniec XVI w. parafia Chechło liczyła 12 wiosek. Najważniejszym obiektem zabytkowym jest klasycystyczny kościół parafialny z 1807 r. pod wezwanie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W rokokowym ołtarzu głównym znajduje się malowany na desce, prawdopodobnie XVI lub XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz dwa ołtarze boczne z połowy XVII wieku. Obok świątyni znajduje się dzwonnica z 1830 roku. Za kościołem jest cmentarz z kamienną kolumną Kmitów z 1789 r. Chechło ma długie tradycje kulturalne – już przed wojną działał tu Dom Ludowy (1934 r.), gdzie istniał amatorski zespół teatralny. Chechło nazywano wsią partyzancką. Podczas okupacji tereny wsi stanowiły mocne oparcie dla podziemnej organizacji wojskowej – batalionu Armii Krajowej „Surowiec”. Dowódcą jednej z jego kompanii był por. „Hardy” – Gerard Woźnica. Tamte tragiczne lata upamiętnia krzyż poległych na Błojcu oraz tablica poświęcona 33 mieszkańcom Chechła – ofiarom II wojny światowej (cmentarz parafialny). We wsi istnieje m.in. Koło Gospodyń Wiejskich, Ochotnicza Straż Pożarna, klub sportowy ULKS Centuria.

Cieślin

Początki wsi sięgają 1400 r., a jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od słowa cieśla. Według notatek ks. Wiśniewskiego z lat 30. XX w., dawniej hodowano tu jedwabniki i ryby. Także dziś we wsi można zaopatrzyć się w świeże ryby z tutejszej hodowli, m.in. pstrągi. W kościele parafialnym św. Stanisława BM (z lat 20. XX w.) znajduje się m.in. cenna XIV-wieczna figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem (wcześniej zdobiła dawny, drewniany kościółek w Cieślinie). W 1986 r. figurkę oddano do renowacji, a odnowioną cenną rzeźbę wypożyczyło Muzeum w Nowym Sączu. W maju 2008 r. figurka, nazywana teraz Matką Boską Cieślińską, powróciła do parafii. Przed kościołem stoją ciekawe figury świętych i aniołów. Ich twórcą był ks. Marcin Dubiel, związany z parafią w latach 1959–1986 r., artysta rzeźbiarz i malarz (obrazy jego autorstwa, poza miejscową świątynią znajdują się także w Muzeum Archidiecezjalnym w Lublinie i zbiorach prywatnych). W otoczeniu kościoła jest malowniczy kompleks sadzawek. Na jednej z nich stoi posąg św. Jana Nepomucena, opiekuna dróg, mostów, brodów, stawów i źródeł. We wsi znajduje się także ruina młyna wodnego z końca XIX w. W Cieślinie, przy stawach, wznosi się wymurowany z wapienia jurajskiego i czerwonej cegły młyn. W ścianie szczytowej zbudowanej z białego wapienia wstawione są czerwone cegły, które tworzą inicjał jednego z pierwszych właścicieli młyna (S. W.) oraz rok jego budowy, czy bardziej rozbudowy (1893). Po 1945 r. młyn został upaństwowiony i należał do Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Kluczach. Działał do lat 90-tych. Przez Cieślin biegną najpopularniejsze szlaki Jury Krakowsko-Częstochowskiej: pieszy i rowerowy Szlak Orlich Gniazd. W Cieślinie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Mieszkańcy mogą korzystać z budynku Wiejskiego Domu Ludowego.

Golczowice

Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Golec. Podobno założycielem osady był niejaki Gołko, potem gospodarzyli jego bracia, dzieci i wnuki. Stąd też pierwotnie zwano wieś Gołkowice. Wieś pochodzi z XIV wieku. Jako Golczowice pojawia się po raz pierwszy w 1440 roku, wtedy wymieniono sołtysa Stefana, sołtysa tej wsi. Jan Długosz w swoich „Kronikach” opisywał Golczowice jako wieś królewska należącą do starostwa rabsztyńskiego. Pieczę nad wsią sprawowali wówczas dzierżawcy zamku w Rabsztynie. Malownicze tereny wsi chętnie odwiedzane są przez turystów i weekendowiczów.
Do letnich kąpieli i plażowania zachęca Biała Przemsza z piaszczystym
dnem. Natomiast leśnym spacerom sprzyjają okoliczne lasy. Na południowy wschód w lesie między Golczowicami a Jaroszowcem jest rezerwat leśny Góra Stołowa (ochrona zbiorowisk lasu grądowego, jaworzyny górskiej, buczyny sudeckiej, ciepłolubnej buczyny naskalnej, kwaśnej buczyny niżowej oraz malowniczych skał wapiennych i jaskini).
Na północ od wsi leży wzgórze Kamyk (382 m n.p.m.) z wapiennym ostańcem i jaskinią o rozwinięciu poziomym. Z kolei na południe od Golczowic zlokalizowane są kamieniołomy „Stare Gliny” (czynne wyrobisko). Podczas powstania styczniowego 1863 r. pod Golczowicami doszło do bitwy pomiędzy oddziałem kpt. Anastazego Mossakowskiego a kolumną wojsk rosyjskich, dowodzoną przez gen. mjr. Aleksandra Szachowskiego (22 kwietnia). W jej wyniku blisko 400-osobowe siły powstańcze odniosły zwycięstwo nad Rosjanami. Wydarzenie to upamiętniają krzyż i kamienny głaz z tablicą ustawione w centrum miejscowości. We wsi działa kilka gospodarstw agroturystycznych. Funkcjonuje również świetlica wiejska, w której swoją działalność może rozwijać lokalne Koło Gospodyń Wiejskich. Ponad to  mieszkańcy i turyści mają do dyspozycji boisko wielofunkcyjne, plac zabaw i siłownię na świeżym powietrzu. Przez wieś przebiega ponadto Szlak Orlich Gniazd oraz pieszy Szlak Pustynny.

Pierwsza wzmianka o tej niewielkiej wsi, która była własnością szlachecką, pochodzi z XVIII w. Jej nazwa wskazuje na dawny związek z działalnością hutniczą. Wiadomo bowiem, że w XVI w. na północny wschód od niej istniała odkrywkowa kopalnia rudy żelaza i srebra w Strzegowej. Dzisiejsza wieś jest wspaniałym miejscem wypoczynku. W otaczających ją sosnowo - bukowych lasach spotkamy wapienne ostańce i jaskinie. W 1997 r., dwa kilometry
na zachód od wsi, odkryto ciekawą jaskinię Cisneć (dł. 245 m, gł. 22,4 m). Posiada ona rzadko spotykaną na Jurze szatę naciekową pod postacią pizolitów i grzybków. Do jaskini prowadzi krótki, biegnący w dół korytarzyk. Dalszą drogę w jej głąb zagradza krata, co jest spowodowane względami bezpieczeństwa. Natomiast na wschód od Huciska napotkamy trzy trasy turystyczne – dwa szlaki rowerowe – Przylaszczkowy (niebieski) i Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd (czerwony) oraz pieszy Szlak Pustynny (żółty). Okolice wsi są wymarzonym miejscem do zbierania jagód, poziomek i grzybów. W Hucisku
istnieje świetlica i działa Koło Gospodyń Wiejskich.

Jaroszowiec

Udokumentowana historia miejscowości sięga I poł. XIX w. W 1885 r. poprowadzono tędy linię kolejową, a przed I wojną światową wybudowano do dziś stojący dworzec. W ostatnich latach XIX w. Ludwik Mauve wybudował w Jaroszowcu fabrykę cementu, którą nazwano „Klucze”. Pracownikom zapewniono mieszkania we wzniesionych wtedy i zachowanych do dziś czterech kamienicach. Dla kierownictwa zakładów i dyrekcji  wybudowano tzw. pałac – budynek ten stanowi obecnie jeden z najstarszych zabytków Jaroszowca. 24 lipca 1929 r. w Jaroszowcu przebywał prezydent RP, Ignacy Mościcki. Z jego udziałem odbyło się wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę, wg projektu architekta inż. Jana Witkiewicza-Koszczyca. Budynek Główny Szpitala wybudowany w stylu funkcjonalizmu, o bardzo ciekawej architekturze. Pierwsi pacjenci przyjechali do Jaroszowca już w 1934 r. Obecnie przedwojenną tradycję tej placówki przejął Małopolski Szpital Chorób Płuc i Rehabilitacji im. Edmunda Wojtyły. Za umiejscowieniem Szpitala na tym teranie przemawiały przede wszystkim warunki geograficzne i klimatyczne. Jaroszowiec położony jest wśród rozległych lasów sosnowych, na glebie piaszczystej w sąsiedztwie Pustyni Błędowskiej. Powietrze tworzy tu wspaniały mikroklimat, określane jest jako suche i balsamiczne- idealne do leczenia chorób płuc. Miejscowość otaczają zalesione wzgórza z ostańcami. Należą do nich m.in. Ostra Góra (jaskinia Pod Porzeczką), Góra Stołowa (Jaskinia Błotna – piąta co do głębokości na Jurze, 42 m gł.) oraz szczyt wzniesienia Pod Wieżą (Jaskinia Lodowa). Przez miejscowość biegną liczne szlaki turystyczne. Jednym z nich jest Międzynarodowy Szlak Maryjny (Częstochowa-Mariazell), który prowadzi przez Sanktuarium Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych w Jaroszowcu. Funkcjonuje tutaj Dom Kultury „Hutnik” oraz Ośrodek Rekreacyjny „Leśny Zakątek” z bazą noclegową i  krytą pływalnią, które wchodzą w skład struktury organizacyjnej Gminnego Ośrodka Kultury w Kluczach.

Kolbark

Historia Kolbarku sięga XIV w. (Colberg). W XV w. wieś, jako jedna z pierwszych na ziemi olkuskiej, posiadała własną karczmę. Przez tę osadę wiódł ważny średniowieczny trakt z Krakowa na Śląsk i Wielkopolskę. Urokliwym miejscem jest pobliski teren biwakowy nad Białą Przemszą, gdzie odbywały się m.in. festyny wakacyjne dla dzieci. We wsi rośnie 400-letni dąb – pomnik przyrody (ul. Dębowa). Dwa kilometry na południe od niej, nad brzegiem Białej Przemszy, leży przysiółek Kolbark Młyny. Składa się on z trzech domów i nieczynnego młyna wodnego. Ciekawostką Kolbarku są liczne przydrożne kapliczki, według tradycji chroniące podróżnych. W miejscowości działa Ochotnicza Straż Pożarna i Koło Gospodyń Wiejskich oraz Stowarzyszenie Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczno-Gospodarczego „Klucz”. Wieś ma też drużynę piłkarską; „LZS „Błyskawica”.

Krzywopłoty

Rodowód Krzywopłot sięga średniowiecza. Już z 1403 r. pochodzi wzmianka o królewskiej wsi Krzywopłoty. W 1570 r. przebiegał przez wieś ważny szlak handlowy. Krzywopłoty, obok Bydlina, to przede wszystkim miejsce historyczne. W dniach 17–18 listopada 1914 r. doszło tu do jedynej dużej bitwy na Jurze podczas I wojny światowej. Pod Krzywopłotami, Bydlinem i Załężem starły się wojska austriackie (m.in. IV i VI batalion legionów Józefa Piłsudskiego) z wojskami rosyjskimi. Po stronie austriackiej walczyło 440 polskich legionistów, z czego 46 zginęło, a 131 odniosło rany. W bitwie tej poległ m.in. por. Stanisław Paderewski, bratanek Ignacego Paderewskiego. Do popularyzowanie wiedzy o tamtym okresie przyczynia się organizowany od 2012 roku Piknik Historyczny pod nazwą JURA 1914, podczas którego głównym elementem w programie jest inscenizacja epizodów bitwy przy udziale licznych grup rekonstrukcyjnych. W pobliżu wiejskiego domu ludowego zrekonstruowano gawrę, rodzaj ziemianki, w których chronili się i nocowali legioniści polscy, podczas I wojny światowej. W pobliżu Krzywopłot miały także miejsce wydarzenia z okresu drugiej wojny światowej. W czasie okupacji niemieckiej w pobliżu wsi stacjonował oddział partyzancki dowodzony przez por. Gerarda Woźnicę ps. Hardy. Był to jeden z największych oddziałów w Okręgu Śląskim działający w strukturach Armii Krajowej. Miejscem jego stacjonowania była gajówka Psiarskie za Górami Bydlińskimi. Z działalnością na tym terenie oddziału „Hardego” wiąże się także nazwa dwóch ulic w Krzywopłotach - ulicy Partyzantów i ulicy Hardego. Jak można przeczytać na tablicach ścieżki historycznej, na końcu obecnej ulicy Partyzantów znajduje się dom, który był jednym z miejsc kontaktowych z oddziałem "Surowiec". Przed II wojną światową wielu mieszkańców Krzywopłot zaczęło trudnić się produkcją oraz handlem powrozami.  W raku 1956 r. ówczesna kartoteka Prywatnego Zrzeszenia Wytwórców w Krakowie obejmowała ok. 44 powroźników z Krzywopłotów. Po likwidacji PZW (w pocz. lat 60.), na jego miejsce powstał Oddział powroźniczy w Olkuskiej Spółdzielni Wielobranżowej, który miał w Krzywopłotach magazyn i kierownika. Nadal w wielu domach są maszyny do kręcenia powrozów. W miejscowości znajdują się także dwa zabytki - murowana kuźnia oraz ponad stuletni dom mieszkalny. Istnieje tu Dom Ludowy, Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza Straż Pożarna.

Kwaśniów Dolny i Kwaśniów Górny

Najstarsze wzmianki dotyczące wsi pochodzą z 1388 r. Według Jana Długosza, w XV w. istniały tu młyn i karczma. Pierwszymi jej właścicielami byli rycerze Dzierżek i Jan Kwaśniowscy oraz Wichna ze Sławkowa. W 2001 r. na terenie Kwaśniowa Dolnego odkryto wcześniej nieznaną budowlę z wapienia i piaskowca. Wkrótce okazało się, że jest to pozostałość wieży rycerskiej z ok. 1552 r. Relikty podobnej budowli z zarysami fosy odnaleziono też na niedalekim wzgórzu Kwiecynek w Kwaśniowie Górnym.
Zabytkowym obiektem okolicy jest kapliczka Na Borach. Kapliczka na Borach usytuowana jest na polanie przy południowym krańcu Rezerwatu Ruskie Góry. Samą kapliczkę ufundowano w 1864 r. dla uczczenia powstańców styczniowych 1863 r. W latach II wojny światowej była ona miejscem zbornym żołnierzy AK. Dziś w jej sąsiedztwie znajduje się ołtarz polowy i pomnik upamiętniający partyzantów oddziału „Hardego”. W obu wsiach działają Koła Gospodyń Wiejskich i zespoły śpiewacze – „Kwaśniowianki” i „Dworzanki”. Natomiast tutejsza Ochotnicza Straż Pożarna powstała już 1931 r. W Kwaśniowie Górnym działa piekarnia, jej wypieki – Chleb Jurajski i Kołacz Jurajski są wpisane na listę produktów tradycyjnych województwa małopolskiego.    

Rodaki

Wieś Rodaki ma swoje początki w średniowieczu, to Jan Długosz w kronice z 1386 r. pisał o królewskiej wsi RODAKI. Z przekazu ustnego wiadomo, że kolejni właściciele ogrodzienieckiego zamku zbudowali w Rodakach dworek myśliwski i kaplicę, którą po latach rozbudowano. Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i  innych krajów słowiańskich, w połowie XV wieku wieś Rodaki była własnością Salomona Piotra - herbu „Łabędź”, który należał do najstarszych polskich herbów szlacheckich.  Po upadku powstania styczniowego car Rosji wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów. Od tego czasu małe i biedniejsze dwory zaczęły upadać. Tak też stało się z dworem w Rodakach.
Ok.1880r wieś Rodaki była podzielona na dwie części: DWÓR i WIEŚ. Dwór stanowili tzw. okupnicy, zaś drugą część tzw. Wieś - stanowili rodowici mieszkańcy. Wieś Rodaki przeżyła poważne tragedie, trzy pożary w odstępie kilku lat. Pierwszy  pożar miał miejsce w 1928r. Spaliła się wówczas prawie cała wieś, ocalał jednak najcenniejszy dla wsi obiekt – drewniany kościółek. Dwa kolejne pożary miały miejsce w 1935r. i 1937r.  - spłonęło wówczas kilka gospodarstw. Wieś otoczona sosnowymi lasami leży w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd. Na płn. od niej biegnie Pasmo Smoleńsko- Niegowonickie. Najwyższym jego wzniesieniem jest tutaj góra Świniuszka (488 m n.p.m.), z jaskinią Na Świniuszce. U podnóża góry biją krystalicznie czyste źródła rzeki Minożki. Na płn. zach. od Rodak znajduje się rezerwat leśny Góra Chełm (gm. Łazy), a na płd. – wzgórze o wysokości 402 m, skąd można podziwiać panoramę Pustyni Błędowskiej. Najcenniejszym zabytkiem Rodak jest modrzewiowy kościół św. Marka z 1601r. z wolno stojącą dzwonnicą (XVIII/XIX w.). Obiekt ten leży na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Małopolskiego. Pozostałością zabudowy wsi z lat 30. i 40. XX w. jest ponad dwadzieścia drewnianych domów. W jednym z nich mieści się Izba Regionalna (ul. Poprzeczna). W 2014 roku odbudowano kapliczkę św. Antoniego, którą upamiętnił na swoich obrazach, znakomity polski malarz Wojciech Kossak. Odpoczywali przy niej po bitwie w 1914 roku żołnierze polscy i rosyjscy. W czasie II wojny światowej kaplica została zniszczona. W ramach realizowanego projektu dotyczącego powstania w Małopolsce Szlaku I Wojny Światowej, jednym z elementów była realizacja „Pętli Bitwy pod Krzywopłotami”, na której znalazły się Rodaki, w związku z tym postanowiono odbudować kapliczkę, która w obrazach Kossaka podpisywana była nazwą: „Rodaki olkuskie 1914 – Refugium dolentium". We wsi istnieją: Ochotnicza Straż Pożarna, która powstała w 1929r., UKS „Małopolanie”, Koło Gospodyń Wiejskich i zespół RODACZANIE. Aktywnie działa tutaj Stowarzyszenie „Jurajska Wioska Rodaki”. Organizowane tu były liczne imprezy, w tym Festiwal „Otwarte Zagrody”, Festiwal Koszenia Łąk i Dzień Niezapominajki.

Ryczówek

To prawdopodobnie najstarsza osada w gminie Klucze. Wykopaliska, prowadzone tu w 1998 r., wykazały ślady pierwszych osad pochodzących z II-IV w. n.e. Najmłodsza część odkrytej osady datowana była na VIII-X w. n.e. Na miejscu znaleziono wtedy ślady po drewnianych domach, paleniska z wapiennych kamieni, fragmenty naczyń glinianych i kości zwierząt. Pierwsza wzmianka o wsi Ryczów-Minor pochodzi z 1325 r. Ryczówek ma opracowany własny herb, na którym widnieje wpisana w literę R głowa jelenia. Na północ od wsi wznoszą się góra Świniuszka (488 m n.p.m.) oraz Księża Góra (462 m n.p.m.). W XVII w. prawdopodobnie u podnóża tej drugiej stał klasztor Kamedułów. Własnością zakonników były m.in. dwa folwarki, młyn, dwie karczmy oraz 11 stawów rybnych. Z obu wspomnianych wcześniej miejsc rozpościera się piękny widok na okolicę. W ramach programu uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego zbudowaniem najmniej 1 tys. szkół w całym kraju, w 1963 r. wybudowano Szkołę Podstawową w Ryczówku.
W 1982 r. powstało Koło Gospodyń Wiejskich, przy którym działał od samego początku Teatr Ludowy, który w swoim repertuarze miał spektakle dotyczące ludowych obrzędów.
Jedna z uliczek Ryczówka ma nietypową nazwę „Argentyna”. Pochodzi od nazwy wspólnoty wiejskiej. Podobno ochrzcili ją tak dla żartu, podczas prac uwłaszczeniowych po powstaniu styczniowym pijani carscy urzędnicy.
Obecny Ryczówek składa się z przysiółków: Godawica, Rzeka, Wodąca, Laski, Świniuszka i Kąty. We wsi istnieją: Koło Gospodyń Wiejskich oraz Ochotnicza Straż Pożarna (od 1928 r.). Działa tu także Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Ryczówka KUŹNIA.

Zalesie Golczowskie

Malowniczo położona miejscowość na północ od Jaroszowca. Pierwotnie Zalesie Golczowskie stanowiło przysiółek Golczowic zwany Łazy Golczowskie. W pobliżu biegnie Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd (czerwony), a także trasa pieszego Szlaku Pustynnego (żółty), który  prowadzi do przysiółku Zalesie Golczowskiego – Kobylicy. Tam  nad zarastającą młynówką, utworzoną jako odnoga Białej Przemszy, znajduje się dawny młyn zbożowy, drewniany budynek, połączony z domem mieszkalnym. Najwyższym wzniesieniem okolic Zalesia Golczowskiego jest Ostra Góra (w kierunku zach., 405 m n.p.m., lokalnie zwana Czubatką). W okolicznych lasach są liczne ostańce wapienne oraz jaskinie. Od 2018 roku funkcjonuje tam nowo wybudowana świetlica wiejska, gdzie swoją siedzibę znalazło między innymi Koło Gospodyń Wiejskich oraz Stowarzyszenie "Razem dla Zalesia" - organizacja społeczna, której celem jest działanie na rzecz wszechstronnego rozwoju miejscowości Zalesie Golczowskie i reprezentowanie interesów społeczności lokalnej.